انواع دادگاه های کیفری و ساختار آنها
پس از وقوع یک جرم، شاکی یا زیان دیده میتواند علیه مجرم طرح شکایت کند این شکایت اغلب در دادگاه محل وقوع جرم رسیدگی میشود. قبل از رسیدگی به پرونده در دادگاه، دادسرا اقدام به تحقیق وجستجو درباره‌ی وقوع جرم می‌کند و پس از انجام تحقیقات مقدماتی پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند.
دادگاههای کیفری بر اساس نوع جرم به سه دسته معروف‌تر تقسیم می‌شوند، دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو و دادگاه انقلاب، دادگاه کیفری دو صلاحیت عام دارد یعنی صلاحیت رسیدگی به همه جرایم را دارد مگر اینکه آن جرم در صلاحیت دادگاه دیگری باشد، بنابراین هر وقت بررسی کردیم و مشخص شد فلان جرم در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا انقلاب نیست، باید به دادگاه کیفری دو مراجعه کنیم.
البته این تقسیم بندی دادگاه های کیفری با همین سه مورد ختم نمیشود در ادامه با انواع دادگاه کیفری به صورت کاربردی آشنا میشویم
عنوان دادگاه های کیفری به مراجعی گفته میشود که صلاحیت رسیدگی به تمامی جراِئم را دارند به جز آن دسته از جرائم که در قانون تحت صلاحیت این دادگاه ها قرار نگرفته است. از جمله جراِئم قابل رسیدگی در دادگاه های کیفری به موارد زیر میتوان اشاره کرد.
انواع دادگاه های کیفری:
ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری
(دادگاههای کیفری به دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاههای نظامی تقسیم می شود.)
به جرایم خاص نظامی و انتضامی اعضا نیرو های مسلح در دادگاه نظامی رسیدگی میشود.
صلاحیت های رسیدگی دادگاه نظامی:
ساختار و تشکیلات دادگاه نظامی به چه صورت است؟
توضیح و ساختار دادگاه های کیفری:
دادگاه کیفری یک
در قانون آیین دادرسی کیفری ، صلاحیت دادگاه کیفری یک به این صورت تعریف شده است که دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد، مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد. جراِئمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک می باشد: الف- جرائم موجب مجازات سلب حیات( جرمی که مجازات آن اعدام باشد) ب- جرائم موجب حبس ابد(جرمی که مجازات آن حبس ابد باشد) پ ـ جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن ت ـ جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر ث- جرائم سیاسی و مطبوعاتی ساختار و تشکیلات دادگاه کیفری یک به چه صورت است: مطابق ماده 296 قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه کیفری یک دارای رئیس و دو مستشار است که با حضور دو عضو نیز رسمیت می‌یابد. در صورت عدم حضور رئیس، ریاست دادگاه به عهده عضو مستشاری است که سابقه قضائی بیشتری دارد. تبصره ۱- دادگاه کیفری یک در مرکز استان و به تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزه قضائی شهرستان ها تشکیل می شود. در حوزه هایی که این دادگاه تشکیل نشده است، به جرائم موضوع صلاحیت آن در نزدیکترین دادگاه کیفری یک در حوزه قضائی آن استان رسیدگی می شود. تبصره ۲- دادرس علی البدل حسب مورد می تواند به جای رئیس یا مستشار انجام وظیفه کند. همچنین با انتخاب رئیس کل دادگستری استان، عضویت مستشاران دادگاههای تجدید نظر در دادگاه کیفری یک و دادگاه انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می کند بلامانع است. نکته- دادگاه کیفری از لحاظ اداری تحت ریاست رییس کل دادگستری استان می باشد.
- دادگاه کیفری یک با نظام تعدد قاضی مدیرت میشود.
دادگاه کیفری دو
ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری
دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد، مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد.(مثلا جرائم موجب مجازات سلب حیات فقط در صلاحیت دادگاه کیفری یک می باشد)
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو به این صورت است که بعد از اتمام رسیدگی در دادسرا ، بازپرس در صورت موافقت دادستان با کیفر خواست ، قرار جلب دادرس صادر می کند و با این کار از دادگاه درخواست می کند به پرونده مطروحه رسیدگی و برای جرم رخ داده ، مجازاتی را طبق قانونی صادر کند .
ساختار و تشکیلات دادگاه کیفری دو به چه صورت است؟
دادگاه کیفری دو با حضور رئیس یا دادرس علی البدل در حوزه قضائی هر شهرستان تشکیل می شود.(ماده 295 قانون آیین دادرسی کیفری)
در صورت ضرورت به تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزه بخش، دادگاه عمومی بخش تشکیل می شود. این دادگاه به تمامی جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری دو رسیدگی می کند.
تبصره ۱- به تشخیص رئیس قوه قضائیه، تشکیل دادگاه عمومی بخش در شهرستان های جدید که به لحاظ قلّت میزان دعاوی حقوقی و کیفری، ضرورتی به تشکیل دادگستری نباشد بلامانع است.تبصره ۲- به تشخیص رئیس قوه قضائیه، در حوزه قضائی بخشهایی که به لحاظ کثرت میزان دعاوی حقوقی و کیفری، ضرورت ایجاب می کند، تشکیل دادگستری با همان صلاحیت و تشکیلات دادگستری شهرستان بلامانع است.دادگاه های کیفری همگی در حوزۀ قضایی شهرستان یا مرکز استان تشکیل میشود
در حوزۀ قضایی بخش نیز در صورت نیاز، به دلیل وسعت و جمعیت آن و همچنین کثرت دعاوی در آن بخش تأسیس دادگاه در محل ضرورت داشته دادگاهی با نام دادگاه عمومی بخش تشکیل میشود.که این دادگاه با صلاحیت های دادگاه کیفری 2 میتواند فعالیت کند.
در تمامی جلسات دادگاه های کیفری دو ، دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان می‌توانند برای دفاع از کیفرخواست حضور یابند (ماده 300 ق آیین دادرس کیفری)
دادگاه انقلاب
چون هم تحقيقات مقدماتی جرایم عمومی را انجام می دهد و هم جرایمی كه در صلاحيت دادگاه انقلاب هستند.، به آن دادسرای عمومی و انقلاب میگویند. طبق م 22 ق.آ.د.ك دادسرای عمومی و انقلاب برای تعقيب متهمان و انجام تحقيقات مقدماتی تشکيل می شود. وهمچنین وظایف دیگری از قبيل اجرای احکام ، انجام امورحسبی وسایر وظایف قانونی و قضایی در حوزه ی هر شهرستان را برعهده دارد. جرایم قابل رسیدگی و در صلاحیت دادگاه انقلاب :ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری
به جرائم زیر در دادگاه انقلاب رسیدگی می شود:
الف – جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه و افساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام
ب – توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری
پ- تمام جرائم مربوط به مواد مخدر، روان گردان و پیش سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل
ت- سایر مواردی که به موجب قوانین خاص در صلاحیت این دادگاه است.
- جرائم مطروحه در قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می کنند.(مادۀ ١١ این قانون)
- جرائم مطرح در قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی «تبصرۀ ٦ مادۀ ٣ این قانون»
- جرم اخلال در نظام اقتصادی کشور با وجود شرایط مصرح در مادۀ 2 قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی «تبصرۀ ٦ مادۀ ٢ قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی»
- دعاوی مربوط به اصل ٤٩ قانون اساسی
- رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز سازمانیافته و حرفه ای، قاچاق کالاهای ممنوع و قاچاق کالا و ارز مستلزم حبس و یا انفصال از خدمات دولتی در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است. «مادۀ ٤٤ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز»
ماده ۲۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری
دادگاه انقلاب در مرکز هر استان و به تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزه قضائی شهرستان‌ها تشکیل میشود. این دادگاه برای رسیدگی به جرائم موجب مجازات مندرج در بندهای(الف)، (ب)، (پ) و(ت) ماده(۳۰۲) این قانون دارای رئیس و دو مستشار است که با دو عضو نیز رسمیت دارد.
دادگاه برای رسیدگی به سایر موضوعات با حضور رئیس یا دادرس‌علی‌البدل یا یک مستشار تشکیل میشود.
تبصره- مقررات دادرسی دادگاه کیفری یک به شرح مندرج در این قانون در دادگاه انقلاب، در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می کند جاری است.
چند نکته
- جرائم موجب مجازات مندرج در بندهای «الف»، «ب»، «پ» و «ت» ماده۳۰۲ در صلاحیت دادگاه کیفری یک هستند که به حکم مادۀ فوق، دادگاه انقلاب در هنگام رسیدگی به آنها دارای رییس و دو مستشار است که با حضور دوعضو نیز رسمیت دارد. این مطلب دلالت بر این دارد که اگر جرائم داخل در صلاحیت دادگاه انقلاب یکی از مجازات های مذکور را به دنبال داشته باشد، در تعارض صلاحیت دادگاه انقلاب و کیفری یک، قانونگذار رأی به صلاحیت دادگاه انقلاب داده است.
- سایر موضوعاتی که در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار دارد، به صورت وحدت قاضی، با حضور رییس یا دادرس علیالبدل یا توسط یک مستشار رسیدگی میشود.
- منظور از مقررات دادرسی مذکور در تبصره مادۀ فوق، مواد مندرج در سه مبحث ذیل فصل چهارماز بخش سوم قانون آیین دادرسی کیفری، شامل مواد ٣٨٢ تا ٤٠٥ میباشد.
- ماده ٤٤ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز: رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز سازمانیافته و حرفهای، قاچاق کالاهای ممنوع و کالا و ارز مستلزم حبس یا انفصال از خدمات دولتی، در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است. (سایر پروندههای قاچاق کالا و ارز، تخلف محسوب و رسیدگی به آن در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است.)
- به استناد تبصره ٤ ماده ٢٢ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز (مصوب ١٣٩٢ (رسیدگی به قاچاق مشروبات الکلی و قاچاق تجهیزات دریافت ماهوار ه به طور غیر مجاز که از مصادیق کالاهای ممنوعه است و به استناد ماده ٤٤ همین قانون در صلاحیت دادگاه انقلاب میباشد.
- منظور از قاچاق سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل واردکردن آنها به کشور یا خارج نمودن آنها از کشور به طورغیرمجاز است.
- لذا به نظر اکثریت هیأت عمومی دیوان عالی کشور خرید و فروش، حمل و نقل، مخفیکردن و نگهداری سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل به طور غیر مجاز از شمول عنوان قاچاق خارج و رسیدگی به این جرائم درصلاحیت دادگاه عمومی است.
دادگاه اطفال و نوجوانان
دادگاه اطفال و نوجوانان دادگاهی ویژه رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانانی است که سن آن ها به 18 سال نرسیده است. به دلیل اختصاصی بودن این دادگاه به هیچ وجه در دادگاه اطفال و نوجوانان امکان رسیدگی به جرائم افراد بالای 18 سال نیست. صلاحیت های دادگاه اطفال و نوجوانان در رسیدگی به شرح زیر است:ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری
به کلیه جرائم اطفال و افراد کمتر ازهجده سال تمام شمسی در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود. در هر صورت محکومان بالای سن هجده سال تمام موضوع این ماده، در بخش نگهداری جوانان که در کانون اصلاح و تربیت ایجاد می شود، نگهداری می شوند. تبصره ۱- طفل، کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده است. تبصره ۲- هرگاه در حین رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز نماید، رسیدگی به اتهام وی مطابق این قانون در دادگاه اطفال و نوجوانان ادامه می یابد. چنانچه قبل از شروع به رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز کند، رسیدگی به اتهام وی حسب مورد در دادگاه کیفری صالح صورت می گیرد. در این صورت متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می شود، بهره مند می گردد. ساختار و تشکیلات دادگاه اطفال و نوجوانان به چه صورت است؟ماده ۲۹۸ قانون آیین دادرسی کیفری
دادگاه اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل میشود. نظر مشاور، مشورتی است.
تبصره- در هر حوزه قضائی شهرستان یک یا چند شعبه دادگاه اطفال و نوجوانان برحسب نیاز تشکیل می شود. تا زمانی که دادگاه اطفال و نوجوانان در محلی تشکیل نشده است، به کلیه جرائم اطفال و نوجوانان به جز جرائم مشمول ماده (۳۱۵) این قانون، در شعبه دادگاه کیفری دو یا دادگاهی که وظایف آن را انجام می دهد رسیدگی می شود.
ماده ۴۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری
قضات دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان را رئیس قوه قضائیه از بین قضاتی که حداقل پنج سال سابقه خدمت قضائی دارند و شایستگی آنان را برای این امر با رعایت سن و جهات دیگر از قبیل تاهل، گذراندن دوره آموزشی و ترجیحاً داشتن فرزند محرز بداند، انتخاب می کند .ماده ۴۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری
مشاوران دادگاه اطفال و نوجوانان از بین متخصصان علوم تربیتی، روانشناسی، جرم شناسی، مددکاری اجتماعی، دانشگاهیان و فرهنگیان آشنا به مسائل روانشناختی و تربیتی کودکان و نوجوانان اعم از شاغل و بازنشسته انتخاب می شوند.
دادگاه نظامی
ماده ۵۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری
به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح به‌جز جرائم در مقام ضابط دادگستری در سازمان قضائی رسیدگی میشود.
تبصره ۱ـ رسیدگی به جرائمی که امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری اجازه فرموده‌اند در دادگاهها و دادسراهای سازمان قضائی نیروهای مسلح رسیدگی شود، مادامی که از آن عدول نشده در صلاحیت این سازمان است.
تبصره ۲ـ منظور از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرائمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسوولیت‌های نظامی و انتظامی که طبق قانون و مقررات به عهده آنان است مرتکب گردند.
تبصره ۳ـ رهایی از خدمت مانع رسیدگی به‌جرائم زمان اشتغال در دادگاه نظامی نمیشود.
تبصره ۴ـ جرم در مقام ضابط دادگستری، جرمی است که ضابطان در حین انجام وظایف قانونی خود در ارتباط با جرائم مشهود و یا در راستای اجرای دستور مقام قضائی دادگستری مرتکب می‌شوند.
نکته:
رهایی از خدمت مانع رسیدگی به جرائم زمان اشتغال نمی شود.ساختار و تشکبلات دادگاه نظامی به چه صورت است؟
ماده ۵۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری
در مرکز هر استان، سازمان قضائی استان متشکل از دادسرا و دادگاههای نظامی است. در شهرستان ها در صورت نیاز، دادسرای نظامی ناحیه تشکیل میشود. حوزه قضائی دادسرای نظامی نواحی به تشخیص رئیس قوه قضائیه تعیین میشود.
و مورد آخر که در دسته دادگاه های اختصاصی قرار میگیرد ولی در ماده 294 ذکر نشده است دادگاه ویژه روحانیت است.
دادگاه ویژه روحانیت
همانطور از که نام آن پیداست این دادگاه ویژه رسیدگی به جرائم روحانیون می باشد که با آیین نامه ویژه دادگاه و دادسرای ویژه روحانیت اداره میشود و در ساختار قوه قضاییه قرار نمیگیرد. و اداره دادگاه های ویژه روحانیت از حیطه ریاست قوه قضاییه خارج ومستقیما در دست مقام معظم رهبری می باشد. صلاحیت های رسیدگی دادگاه ویژه روحانیت:ماده ۱۳ آئین نامه دادسراها و دادگاه های ویژه روحانیت
دادسراها و دادگاههای ویژه روحانیت در موارد ذیل صالح به رسیدگی می باشند. الف – کلیه جرائم روحانیون ب – کلیه اعمال خلاف شأن روحانیون ج – کلیه اختلافات محلی مخل به امنیت عمومی در صورتی که طرف اختلاف روحانی باشد. د – کلیه اموری که از سوی مقام معظم رهبری برای رسیدگی مأموریت داده می شود. تبصره ۱- در مواردی که دادسرای ویژه ، رسیدگی به پرونده ای را به سایر مراجع قضائی ذی ربط واگذار نماید، مراجع مذکور موظف به رسیدگی می باشند. ماده ۱۶ – روحانی به کسی اطلاق می گردد که ملبس به لباس روحانیت باشد یا در حوزه مشغول تحصیل باشد یا اگر به کار دیگری مشغول است عرفا روحانی محسوب گردد. نکتهدر تشکیلات دادگاه ویژه روحانیت شعبات بازپرسی پیش بینی نشده است. دعوای حقوقی علیه روحانیون در دادگاه حقوقی رسیدگی میشود.امیدواریم این پست برای شما مفید واقع شده باشدنظرا خود را در بخش نظرات برای ما بفرستید. مطالعه بیشتر نکات مهم در نوشتن قرار دادها قانون شورا های حل اختلاف ریفرنس: -قانون آیین دادرسی کیفری -آئین نامه دادسراها و دادگاه های ویژه روحانیت -جزوات وکتب حقوقی دانشجویان
4.3/5
دیدگاه‌ها ۵