قاعده لامیراث للقاتل | مختصر توضیح قاعده قتل مانع ارث

قاعده لا میراث للقاتل

يكي از موانع ارث قتل است. يعني اگر وارثي مورث خود را بكشد از ارث او محروم مي شود. قانون مدني ايران در دو ماده 880 و 881 صورت این مسئله و حکم آن را مشخص نموده است .

تعریف قاعده

برای فهم بهتر این مسئله بهتر است تا ابتدا انواع قتل را بشناسیم ، قانونگذار قتل را به سه دسته تقسیم کرده است

قتل عمد :

یعنی کشتن یک انسان زنده با تصمیم و اراده قبلی . از جمله کشتن باچاقو ، کشتن با اسلحه ، خفه کردن ، فرو بردن سر شخص در آّب از نمونه های قتل عمد محسوب میشوند.

قتل شبه عمد : در این نوع قتل مرتکب قصد فعل نهایی یعنی کشته شدن فرد را  نداشته است یعنی در قتل شبه عمد مرتکب یا جانی قصد فعل یعنی ایراد صدمه و آسیب به دیگری را دارد اما قصد نتیجه یعنی مرگ یا فوت دیگری را ندارد و در واقع هدف اصلی قاتل مرگ طرف مقابل نمی باشد.  در باب مثال شخصی قصد هدف گرفتن حیوانی را داشته اما بعد از شلیک متوجه میشود که هدف انسانی بوده است که لباس حیوان به تن داشته است.

قتل خطای محض : در تعریف این نوع قتل که از یک خطای انسانی ناشی میشود مرتکب نه دعمل و نه در نتیجه قصدکشتن شخصی را نداشته است.برای درک بهترمثال زیر را نگاهی بیاندازید

شخص الف با هدف گیری یک حیوان شلیک نموده اما به دلیل لرزش دست و یا خطای چشم گلوله به شخص ب برخورد میکند ، و موجب قتل وی میشود. و قتل خطای محض صورت گرفته است.اما در همین مثال بالا اگر شخص الف به قصد شلیک به شخص ب گلوله به شخص ج برخورد کند با اینکه شخص الف قصد کشتن شخص ج را نداشته است اما قتل عمد صورت گرفته است.برای خارج نشدن بحث از حوصله و عنوان مقاله ناگذیر، از توضیح مجازات های هر کدام گذر میکنیم.

علت و فلسفه محروم بودن قاتل از ارث مقتول

علت و فلسفه این قاعده نيز خيلي روشن است و آن را مي توان به دو صورت زير بيان كرد.
يكي اينكه شارع و قانونگذار خواسته است با قاتل مقابله و معامله به مثل كند. بدين نحو كه قاتل  احترامِ قانون حرمت قتل نفس را نقض كرده تا به مال مقتول دست يابد، قانون هم به مقابله با او برخاسته او را از ارث مقتول محروم و از رسيدن به مقصد نامشروع او را بازداشته است

دوم،  سياست جزائي اقتضاء مي كند كه شارع و قانونگذار به منظور جلوگيري از قتل و براي حفظ جان مورث كه به خاطر طمع و ارث نسبت به مال او در معرض خطر قرار گرفته يا محروم شناختن چنين وارثي انگيزه و علت ارتكاب قتل را از بين ببرد تا جان او محفوظ بماند و واضح است كه از بين بردن علت بهترين وسيله براي از بين بردن معلول است

قتل مانع ارث:

قاعده اول: عمدی بودن قتل

  به حکم ماده 880 قانون مدنی « قتل از موانع ارث است . بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث محروم میشود اعم از اینکه منفردا (به تنهایی) باشد یا به شرکت (به همکاری و معاونت دیگری) » تنها قتـل عمدی از موانع ارث است فلذا قتل غیرعمدی مانع ارث به شمار نمی رود. همچنین قتـل عمدی باید نامشروع باشد تا مانع ارث گردد.برای نمونه قتل از باب دفاع مشروع یا بعنوان مامور اجرای احکام کیفری مانع ارث نیست .

همچنین مطالعه کنید شرایط قاصی در فقه اسلامی

قاعده دوم : وقوع قتل از طرف مورث

قتل در صورتي مانع ارث است كه وارث، به قتل مورث خود اقدام نمايـد؛ بنـابراين،در صورتي كه وارث در دعوايي، مورث خود را شديداً مضروب نمايد، ولي مورث در مسیر انتقال به بیمارستان تصادف میکند و موجب فوت او میشود، هر چند که درصورت عدم تصادف نیز به دلیل شدت جراحات مورث به میزانی بود که به مرگ او منجر شود. زيرا مرگ مورث در چنين فرضی نتیجه مستقیم تصادف است نه ضرب و جرح وارث هر چند ضارب ضربات را به قصد کشتن وارد کرده باشد.

پیش از ادامه بحث لازم است تا به کلمه (مورث خود) در ماده 880 توجه کنیم که اگر شخص به قتل مورث دیگری ، که خود قاتل نیز به نوعی مورث او باشد شخص قاتل از ارث محروم نمیشود. برای روشن تر شدن این مفهوم به مثال زیر توجه کنید؛ شخص الف اقدامی را انجام میدهد و با قصد منجر به قتل پدر بزرگ خود – میشود که تنها فرزند پدربزرگ در این مثال پدر قاتل می باشد. که ارث به پدر قاتل میرسد وپس از چندی پدر قاتل فوت می کند در اینجا قاتل وارث دارایی پدر و ارث یا ترکه پدر بزرگ خواهد بود.

قاعده سوم : نامشروع بودن قتل

پیش از پرداختن به این موضوع باید به قتل عمدی مشروع و نامشروع بپردازیم؛  منظور از قتل عمدي مشروع آن است كه قاتل حق داشته و طبق قانون مجاز به ارتكاب آن باشد مثل قتل مهاجم در دفاع مشروع، قتل محكوم به اعدام در مقام قصاص و مجازات ، قتل محكوم به اعدام به جرم ارتكاب زناي محصنه و قتل محارب كه يكي از مصاديق بارز آن سارق مسلح است. اين نوع قتل به دو دسته تقسيم مي شود: جائز و واجب
قتل عمدي مشروع كه قانوناًمجاز است گاهي ترك آن جايز است مثل قصاص و گاهي ترك آن جائز نيست مثل قتل محارب محكوم به اعدام.

اثر قتل عمدي مشروع در ارث

قتل عمدي مشروع خواه جائز باشد يا واجب اثري در ارث ندارد و چنين قاتلي از مقتول ارث مي برد، مثلاً اگر برادري با شمشير آخته و به ناحق قصد جان برادر خود كند و اين يك در مقام دفاع مشروع ،با فرض جمع بودن شرائط دفاع مشروع ، برادر (مهاجم) را بكشد و وارث او هم باشد، اين واقعۀ قتل مانع از ارث بردن برادر ( قاتل) نمي شود و اموال او را به ارث خواهد برد.
مثال ديگر : هرگاه سارق مسلحي راه بر كاروان ببندد و يكي از خويشان او كه در کاروان است و پس از مرگش وارث اونيز خواهد بود ، از ارث بردن محروم نخواهد شد.
مثال سوم : مجري حكم دادگاه از كسي كه به حكم دادگاه اعدام شده در صورتيكه واجد شرائط وراثت باشد ارث مي برد و اعدام او مانع ارث بردنش نمي شود.

دليل اثبات اين حكم

ماده ۸۸۱ قانون مدني مقرر ميدارد: «در صورتي كه قتل عمدي مورث به حكـم قانون يا براي دفاع باشد، مفاد مادة فوق مجري نخواهد بود»؛ زيرا قتل به حكم قانون ميشود. امادرمتون فقهي به هنگام بحث از قتل به حق و مشروع تلقّي يا براي دفاع ،  به عنوان مانع ارث به اين شرط تصريح گرديده است: »

«إذا كان عمداً ظلمـاً» شهید ثانی

يعني از ميان اقسام سه گانة قتل، تنهـا قتلـي مـانع ارث اسـت كـه از روي عمد وظالمانه و به عبارت ديگر، به ناحق  واقع شود.

حال اگر در فرضی وارثی در دادگاه شهادتی بدهد و آن شهادت نا حق موجب تصمیم قاضی بر اساس شهادت شهود یعنی دو نفر مرد عادل  بر اعدام مورث شود نتیجه چیست؟ آیا وارث از مورث خود ارث میبرد  در این فرض مشخص است که شهادت نا حق وارث موجب اعدام مورث شده است اما این مسئله موجب محرومیت وی از ارث خواهد بود.(قتل به تسبیب نیز موجب محرومیت از ارث میشود) و  در این مسئله کسی قاضی ، دادرس و حکم دادگاه را ملامت نمیکند چون به وظیفه قانونی خود عمل کرده اند و انگشت ملامت به سمت فرزند حق نشناسی  است که موجب شده است تا حکم دادگاه به اعدام مورث منجر شود البته این فرض در جایی درست است که شهادت وارث نقش اصلی در اعدام مورث داشته است.

قتل بالتسبیب : قتل در صورتي بالتـسبيب اسـت كـه جـاني، سـبب تلـف شـدن ديگـري شـود، ولـي خودش مستقيماً مرتكب جنايت نگردد.

در نتیجه این گفتار آنچه که عنوان شد نشان داد که بین قتل به مباشرت و قتل به تسبیب تفاوتی وجود ندارد ، چه قاتل به تنهایی موجب قتل مورث شده باشد چه با مباشرت و مشارکت دیگران. با همه این توضیحات حالت دیگری نیز وجود دارد و آن این است که قتل عمدی ، و به حکم قانون انجام گیرد.

قتل عمدی به حکم قانون

در فرضی دیگر برای تبیین و توضیح این قاعده به حالت دیگری نیز بر میخوریم اگر وارث سربازی باشد و در جبهه جنگ مورث خود را که در جبهه مقابل و در جهت دشمنان ایستاده است به قتل برساند از ارث ممنوع نمیگردد ، چرا ؟ در بیان چرایی این حالت باید گفت که علت محروم نشدن وی از ارث قتلی است که در چارچوب و در پناه قانون صورت گرفته است.

اثر حرمان قاتل در ارث دیگران
محرومیت قاتل از ارث چه تاثیری نسبت به سایر ورثه دارد؟

ورثه ی قاتل ، در مواردی که شخصی  به علت قتل از ارث بردن محروم می شود ما ترک به دیگران می رسد. نکته ای که شاید تصریح به آن لازم باشد این است که فرزند چنین شخصی از ارث بردن محروم نمی شود. یعنی اگر فرض کنیم شخصی فرزندی داشته باشد و فرزند او فرزندی ، بطوری که جدو فرزند و نوه با هم باشد  و فرزند، جد را ( که پدر خود اوست ) بکشد ارث به نوه خواهد رسید که فرزند قاتل محروم است و حرمان این تأثیری براستحقاق آن ندارد. دلیل بر این حکم اولاً اصل عدم مانعیت و ثانیا” شمول آیه شریفه (( ولا تزرر و ازره وزر اخری )) است.